«Με το νέο μου μυθιστόρημα ήθελα να σπάσω την διπλο-μανταλωμένη – κατά τον Σεφέρη – σιωπή του Βυζαντίου»
Συνέντευξη στη Βίκυ Καινούργιου

Μπορεί οι άνθρωποι λόγω πανδημίας να βρίσκονται σε καραντίνα, όμως δεν συμβαίνει το ίδιο και με τα βιβλία που για πολλούς αποτελούν μια καλή συντροφιά στις ημέρες της απομόνωσης.
Μεταξύ των άλλων την καραντίνα… σπάει και το νέο βιβλίο του Γιάννη Καλπούζου «εράν. Βυζαντινά αμαρτήματα», που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις «Ψυχογιός» στις 19 Μαρτίου. Ο βραβευμένος συμπατριώτης μας συγγραφέας, σε αποκλειστική συνέντευξή του προς τον «Τ», μεταφέρει την ευχάριστη διαπίστωση, σύμφωνα με την οποία «οι πωλήσεις, έστω και κάτω από αυτές τις δυσκολίες, ξεπέρασαν όσες θα γίνονταν το ίδιο διάστημα με ανοιχτά τα βιβλιοπωλεία». Επομένως αποδεικνύεται για μια ακόμα φορά η πανελλήνια αναγνώρισή του αλλά και η υψηλή δημοφιλία του, η οποία παράλληλα συναντάται και στην Κύπρο.
Την παρουσίαση του νέου βιβλίου ο συγγραφέας θα ξεκινούσε από την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Άρτα, στις 19 Μαρτίου, όμως αναβλήθηκε λόγω των μέτρων της πανδημίας. Αυτό που αποκαλύπτει στην εφημερίδα μας είναι ότι μόλις λήξει η καραντίνα και επιτραπεί η διοργάνωση εκδηλώσεων, η Άρτα θα αποτελέσει ξανά την πρώτη του επιλογή. Σκέψη του είναι η εκδήλωση να γίνει σε ανοιχτό χώρο είτε στο Κάστρο είτε στο Ιμαρέτ. Η συνέντευξη έχει ως ακολούθως:

Ερ: Όπως και η παρουσίαση του βιβλίου σας στην Άρτα, αυτή η συζήτησή μας θα γίνονταν πολύ νωρίτερα. Όλα τα πρόλαβε η πανδημία του κορωνοϊού… Αλήθεια τι αντίκτυπο είχε στην πορεία του «εράν. Βυζαντινά αμαρτήματα» αυτή η πρωτόγνωρη κατάσταση;
Απ: Ακυρώθηκαν πάνω από ογδόντα παρουσιάσεις ανά την Ελλάδα και την Κύπρο, ενώ ο εκδοτικός οίκος δεν πρόλαβε ν’ απλώσει το βιβλίο σε όλα τα βιβλιοπωλεία. Κατ’ ανάγκη οι παραγγελίες εκτελούνταν με εταιρίες ταχυμεταφοράς από όσα σημεία διέθεταν το βιβλίο και διακινούσαν με αυτόν τον τρόπο. Όμως οι αναγνώστες των βιβλίων μου, και τους είμαι ευγνώμων γι’ αυτό, το αναζήτησαν και μπορώ να πω ότι οι πωλήσεις, έστω και κάτω από αυτές τις δυσκολίες, ξεπέρασαν όσες θα γίνονταν το ίδιο διάστημα με ανοιχτά τα βιβλιοπωλεία.

Ερ: Διαβάζουν περισσότερο οι Έλληνες σε συνθήκες εγκλεισμού; Τι μηνύματα έχετε;
Απ: Σίγουρα αυξήθηκε η αναγνωσιμότητα. Πολλοί βρήκαν τον χρόνο να διαβάσουν. Μία διαδικτυακή φίλη από την Κύπρο μού έγραψε ότι διάβασε το βιβλίο μου «Ουρανόπετρα» το οποίο είχε αγοράσει το 2013. Άλλοι μου έγραψαν για το «Άγιοι και δαίμονες», το «Ιμαρέτ», το «σέρρα» και το «Ό,τι αγαπώ είναι δικό σου», ενώ πολλοί διάβαζαν για δεύτερη και τρίτη φορά βιβλία μου. Ωστόσο θεωρώ ότι δεν αυξήθηκαν οι αναγνώστες παρά ελάχιστα. Εκείνοι που ήταν αναγνώστες διαβάζουν περισσότερο.

Ερ: Το νέο σας βιβλίο αποτελεί μια ακόμη έκπληξη από πολλές απόψεις. Η περίοδος αναφοράς είναι από τις λιγότερο «ψηλαφισμένες» στην λογοτεχνία. Τι σας έκανε να την επιλέξετε;
Απ: Η εποχή προσφερόταν προκειμένου να αναπτύξω το ζήτημα της εικόνας μας, το οποίο βρίσκεται στο προσκήνιο της θεματολογίας και της μυθοπλασίας. Η εικόνα μας ως προς την εξωτερική μας εμφάνιση αλλά και την άποψη που έχουμε γενικότερα για τον εαυτό μας. Με πόση φροντίδα ασχολούμαστε με τον καλλωπισμό μας; Κι όταν ο πανδαμάτωρ χρόνος φέρει τη φθορά ή έρθει από άλλη αιτία ή όταν δεν μπορούμε να μιμηθούμε λόγω οικονομικής δυσπραγίας ή σωματότυπου τα προβαλλόμενα πρότυπα καταστρεφόμαστε μέσα μας; Πέραν του θέματος της εικόνας, είχα κατά νου την αναφορά του Σεφέρη: «Αυτές τις απέραντες χιλιετίες του Βυζαντίου τις σκεπάζει μια διπλομανταλωμένη σιωπή». Αυτή τη σιωπή στην οποία αναφέρεται ο Σεφέρης, εννοώντας ότι δε μάθαμε για τη ζωή εκείνων των ανθρώπων μέσα από την τότε σύγχρονη γραφή που εκφράζει, διαρθρώνει και μεταδίδει συναισθήματα, ήθελα να σπάσω με το νέο μου μυθιστόρημα. Να μιλήσω για το Βυζάντιο, για ένα παρελθόν μυθώδες, ερωτικό, θρήσκο και θρησκόληπτο, αμφιλεγόμενο, αμαρτωλό και άγνωστο στους πολλούς. Ένας ακόμη λόγος ήταν το θερμό ενδιαφέρον μου για τον ελληνισμό σε συνάρτηση με τη λογοτεχνία. Κατά την άποψή μου η σπουδαία λογοτεχνία γεννιέται όταν βυθίζει τις ρίζες της στη γενέθλια-ομφάλια γη. Η δική μου ψυχή διακατέχεται από πανανθρώπινες αξίες, όμως συγχρόνως είναι βαθιά ελληνική.

Ερ: Το ταλέντο σας να μεταφέρετε τον αναγνώστη στο περιβάλλον αναφοράς αποτελεί ξανά βασικό στοιχείο για μια περίοδο λιγότερο γνωστή. Προηγήθηκε σχετική έρευνα -όπως έχετε σημειώσει για άλλα έργα σας- και πόσο δύσκολη μπορεί να ήταν γι’ αυτή την εποχή;
Απ: Εάν δε μεταφερθώ πρώτος στην εκάστοτε εποχή, είναι αδύνατον να μεταφέρω τον αναγνώστη. Πρέπει να ζω περισσότερο εκεί και λιγότερο στη σημερινή πραγματικότητα. Η έρευνα αυτή τη φορά ήταν ιδιαίτερα κοπιώδης, γιατί τα στοιχεία είναι δυσεύρετα. Γι’ αυτό και ονομάζονται σκοτεινοί οι αιώνες του Βυζαντίου από τα μισά του 7ου έως τα μισά του 9ου. Σκεφτείτε ότι ακόμη και για τους καθαυτό ιστορικούς οι Βίοι των Αγίων αποτελούν πηγή άντλησης πληροφοριών, όπως αποτέλεσαν και για εμένα. Σύγχρονος ιστορικός υπήρξε μόνο ο Θεοφάνης ο Ομολογητής και λίγο μεταγενέστερος ο Πατριάρχης Νικηφόρος. Το καλό, ας το πούμε έτσι, είναι ότι η καθημερινή ζωή ελάχιστα άλλαζε με το πέρασμα του χρόνου, οπότε μπορούσα να ανατρέξω και σε προγενέστερες ή μεταγενέστερες εποχές, ωστόσο απαιτείτο μεγάλη προσοχή. Ως προς αυτό θα σας αναφέρω μόνο ένα παράδειγμα. Η μικρογράμματη γραφή εμφανίζεται δειλά στο τελευταίο τέταρτο του 8ου αιώνα. Μέχρι τότε αλλά και αρκετά μετέπειτα έγραφαν με μεγαλογράμματη γραφή, με κεφαλαία. Όσον αφορά την ύπαιθρο, οι αλλαγές ήταν ανεπαίσθητες μέχρι και τις ημέρες μας. Ερευνώντας για το Βυζάντιο, αναθυμήθηκα όσα έζησα σαν παιδί στο χωριό μου και με βοήθησαν έως ένα βαθμό οι εμπειρίες μου.

Ερ: Το βιβλίο κυκλοφορούσε (19 Μαρτίου) ενώ η συζήτηση … φούντωνε σχετικά με την αντιμετώπιση του κορωνοϊού από πλευράς της Εκκλησίας. Εικονομαχίες από τη μια, αντεγκλήσεις για τη Θεία μετάληψη από την άλλη. Σκεφτόμουν ότι το «Εράν» φαντάζει επίκαιρο… Τι σκέψεις κάνατε εσείς;
Απ: Η έντονη θρησκοληψία της εποχής του Βυζαντίου αναδύεται εν μέρει κατά καιρούς. Όπως πριν από λίγο καιρό με το «ιερό κάστανο». Σε κάθε περίπτωση έχω την άποψη ότι ο κύριος όγκος των ιερωμένων στάθηκε στο ύψος που απαιτούσαν οι περιστάσεις, ενώ γενικότερα δεν περιπίπτει στη θρησκοληψία. Να μη λησμονούμε κι ότι για ορισμένα θέματα που άπτονται βασικών αρχών της πίστης, οι ιερωμένοι βρίσκονται μπροστά σε τεράστια διλήμματα. Επίσης, ότι η σκέπη που προσφέρει η εκκλησία στον άνθρωπο, σε αυτόν που πιστεύει βεβαίως, δεν αντικαθίσταται με τίποτε άλλο. Κατά συνέπεια θεωρώ κι ότι από την πλευρά των κοσμικών πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε όλα με περίσκεψη. Παρόμοιες σκέψεις έκανα αυτό το διάστημα.

Ερ: Άλλο πίστη και άλλο θρησκεία; Τις λεπτές γραμμές μεταφέρετε αριστουργηματικά μέσω του Υάκινθου, οδηγούν όμως πάντα στην φώτιση που του αποδίδετε;
Απ: Για εκείνον που πιστεύει με όλη τη δύναμη της ψυχής του κι όχι μερικώς, έρχεται αναμφίβολα η φώτιση μέσα από αυτόν τον δρόμο ή από παραπλήσιους. Το μυθιστόρημα ακολουθεί τους ήρωες και την πορεία τους, δεν επιβάλει ο συγγραφέας τις απόψεις τους. Οφείλει να μην επιβάλει, όπως και να αποδέχεται και να ερμηνεύει σωστά τη δική τους αλήθεια. Συνάμα μέσα από τους ήρωες να μεταφέρει στον αναγνώστη την εποχή στο σύνολό της. Εννοώ και ως προς τα πιστεύω των ανθρώπων, το κλίμα, τον τρόπο πρόσληψης του κόσμου και πολλά άλλα.

Ερ: Έχετε αλλάξει πολλούς ρόλους μέσα από τους ήρωές σας σε κάθε έργο. Συμπέρανα ότι κρατήσατε εκείνον του δούλου, πλην όμως καλλιεργημένου, Κιτίν. Να εκτιμήσω ότι θέλατε να εξυψώσετε την αξία της παιδείας σε οποιαδήποτε εποχή ή κοινωνική θέση;
Απ: Είναι βαθιά μου πίστη ότι μόνο μέσα από την πνευματική καλλιέργεια και τον στοχασμό μπορούμε να κτίσουμε έναν καλύτερο κόσμο. Όπως έγραφα και στο «σέρρα»: Άμα δε φέγγουν οι πολλοί, είναι καταδικασμένοι να ζουν στο σκοτάδι που τους ετοιμάζουν οι λίγοι.

Ερ: Ένας συγγραφέας πώς βιώνει την καραντίνα; Τι γράφετε αυτή την περίοδο;
Απ: Για μένα αποτελεί σύνηθες φαινόμενο. Ωστόσο μου λείπουν οι κατά διαστήματα αποδράσεις. Προς το παρόν ερευνώ, αλλά είναι πολύ νωρίς να μπω σε λεπτομέρειες μια και μπορεί στην πορεία ν’ αλλάξω ρότα.

Ερ: Την ιδιαίτερη τιμή που επιφυλάσσατε στην Άρτα με αφορμή την πρώτη παρουσίαση του βιβλίου σας στην πόλη μας, δεν την απολαύσαμε στις 19 Μαρτίου, λόγω ανωτέρας βίας. Θα δοθεί νέο ραντεβού με τους συμπατριώτες σας; Τι σχεδιάζετε;
Απ: Αισθάνομαι πάντα οφειλέτης στην Άρτα και στους συμπατριώτες μου, οπότε η τιμή θα ήταν δική μου. Έπειτα από την ακύρωση των παρουσιάσεων σχεδίαζα να κάνω μόνο έξι, πάντα με πρώτη την Άρτα. Όμως εκτιμώ ότι δε θα επιτραπούν εκδηλώσεις για πολύ καιρό.
Εκτός και επιτρέψουν να γίνουν σε ανοιχτό χώρο κρατώντας αποστάσεις, οπότε στη σκέψη μου υπάρχει για το καλοκαίρι το κάστρο και ο χώρος στο Ιμαρέτ.