Τα κλασικά αλλά και τα σύγχρονα επιστημονικά συγγράμματα αδυνατούν να καθορίσουν με ακρίβεια τι είναι ο χρόνος. Αν ρωτήσουμε σήμερα επτά ανθρώπους να μας περιγράψουν τι είναι ο χρόνος, θα ακούσουμε επτά τελείως διαφορετικές περιγραφές, οι οποίες θυμίζουν την ιστορία με τους επτά τυφλούς, που ψηλάφησαν ο καθένας διαφορετικό μέρος του ελέφαντα και κατόπιν δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν τι ήταν αυτό που είχαν ψηλαφήσει.
Στην πολυδιάστατη πραγματικότητα που ζούμε, τα γεγονότα που συμβαίνουν, μας αγγίζουν όχι τη στιγμή που πραγματικά γίνονται, αλλά τη στιγμή που φθάνουν ως εμάς. Η αίσθηση του χρόνου-ζωντανή στα σώματά μας όσο και στη νόησή μας- έχει τις ρίζες στο πανάρχαιο παρελθόν. Δηλαδή έχουμε μνήμες από το παρελθόν και όχι από το μέλλον. Και επειδή ο χρόνος κινείται προς μια μόνο κατεύθυνση το παρελθόν δεν μπορούμε να το αλλάξουμε.
Η σημερινή ισχύουσα άποψη περί χρόνου της θεωρίας της σχετικότητας του Αϊνστάιν παρουσιάζει το χρόνο ως ακόμη μια διάσταση -όπως το μήκος και το ύψος- που δίνει νόημα στα γεγονότα και την αλληλουχία τους και πως, σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, είναι διαφορετικός σε κάθε σημείο του σύμπαντος γιατί επηρεάζεται από το βαρυτικό πεδίο του κάθε ουρανίου σώματος. Ο χρόνος υπάρχει «για να μη συμβαίνουν τα γεγονότα όλα μαζί» και είναι σχετικός, μεταβλητός και χωρίζεται σε παρόν, παρελθόν και μέλλον.
Όπως όλα τα μεγέθη έτσι και ο χρόνος, αφού είναι μέγεθος, μετριέται. Η μέτρηση του χρόνου είναι συνδεδεμένη με τη γέννηση του σύμπαντος και ο υπολογισμός του είναι από τα πλέον βασικά στοιχεία, που ρυθμίζουν τη ζωή του ανθρώπου και αντιλαμβάνεται τα φυσικά φαινόμενα. Η καθημερινότητα, η μάθηση, η εργασία, ο προγραμματισμός, ο νυχθημερινός ρυθμός, η φθορά είναι συνδεδεμένα με το χρόνο.
Το χρόνο τον αντιλαμβάνονται τόσο ο άνθρωπος, όσο και τα ζώα με διαφορετική όμως επεξεργασία, η οποία οφείλεται στον διαφορετικό βαθμό ανάπτυξης του εγκεφάλου. Κάθε οργανισμός διαθέτει εσωτερικούς μηχανισμούς που ρυθμίζουν την λειτουργία του ως συνόλου με καθορισμένους βιορυθμούς, που επηρεάζονται, όμως, από τη χρονική φάση του καθημερινού κύκλου της γης σε σχέση με τον ήλιο. Κατά συνέπεια, αφού υπάρχουν στους ζώντες οργανισμούς καθορισμένοι εσωτερικοί κύκλοι, υπάρχει στενή σχέση του χρόνου και των λειτουργιών ενός οργανισμού. Οι βιορυθμοί αυτοί είναι πολύ σημαντικοί για την επιβίωση των οργανισμών. Ρυθμίζουν την πρόσληψη της τροφής, προσαρμόζουν τους οργανισμούς στην εναλλαγή μέρας και νύχτας και τους προετοιμάζουν για την ένταση της καθημερινότητας.
Ο μηχανισμός που ρυθμίζει την εναλλαγή ύπνου και εγρήγορσης είναι κατά κύριο λόγο η εναλλαγή φωτός και σκότους. Είναι ένα φυσιολογικό φαινόμενο, το οποίο ακολουθεί καθορισμένο ρυθμό και είναι ο πιο εμφανής από όλους τους άλλους 24/ωρους ρυθμούς. Το περισσότερο γνωστό και σημαντικό από τα βιολογικά ρολόγια μέσα σε ένα σώμα είναι η καρδιά, που κτυπάει με σταθερό ρυθμό σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας και όταν πάψει να κτυπάει φεύγει η ζωή. Όταν οι φυσιολογικοί βιολογικοί κύκλοι απορρυθμίζονται, τότε διαταράσσεται η ισορροπία ενός οργανισμού (η ομοιόσταση) και αναφαίνονται παθολογικές διαταραχές (δηλαδή απόκλιση από το φυσιολογικό).
Πολλοί ερευνητές μελετώντας το θέμα του βιολογικού χρόνου πιστεύουν πως στο σώμα μας, πέρα από τους 24/ωρους βιολογικούς κύκλους, υπάρχουν και κύκλοι μεγαλύτερης διάρκειας, οι οποίοι ρυθμίζουν τις χημικές αλλαγές, τους τρόπους ανταπόκρισης του ανοσοβιολογικού συστήματος, τη νευροφυτική λειτουργία και κάποιες διακυμάνσεις του κυκλοφορικού συστήματος. Οι ερευνητές αυτοί (χρόνο-βιολόγοι) υποστηρίζουν, εκτός των άλλων, πως οι κύκλοι αυτοί έχουν διάρκεια επτά ημέρες, πράγμα που προσφέρει κάποια εξήγηση για την καθιέρωση της εβδομάδας ως χρονικής μονάδας (μάλλον στην αρχαία Αίγυπτο), η οποία είναι η μόνη ημερολογιακή μονάδα που δεν έχει σχέση με τις κινήσεις της γης και των άλλων ουρανίων σωμάτων, αλλά με τη χρόνο-βιολογία του ανθρωπίνου σώματος.
Ο φυσικός χρόνος είναι ο χρόνος που για όλους παίζει βασικό ρόλο και καθορίζει όλες σχεδόν τις δραστηριότητές μας. Είναι κρίσιμος για τη λήψη σοβαρών αποφάσεων και εμπλέκεται καθημερινά και στην άσκηση της ιατρικής από τους γιατρούς. Στη θεραπευτική ο χρόνος χορήγησης ενός φαρμάκου μαζί με τη δοσολογία, την ημερήσια συχνότητα λήψης του, ως και η διάρκεια χορήγησής του είναι αυστηρά καθορισμένα, χωρίς χρονικές παρεκτροπές. Αλλιώς οι θεραπευτικές αγωγές μπορεί να αποτύχουν ή να αποβούν μοιραίες για τον άρρωστο.
Οι χρόνιες παθήσεις διατρέχουν βραδέως και δίνεται στο γιατρό η σχετική άνεση χρόνου να προγραμματίσει και να εφαρμόσει την ανάλογη θεραπευτική αγωγή. Στις οξείες τα χρονικά περιθώρια είναι ελάχιστα και ο γιατρός θα δράσει υπό την πίεση του χρόνου. Προσπαθεί να κερδίσει και το δευτερόλεπτο, που χωρίζει τη ζωή από το θάνατο. Υπάρχουν άπειρα παραδείγματα επείγουσας ιατρικής δράσης και ο χρόνος είναι καθοριστικός παράγοντας για την έκβαση του περιστατικού. Πρέπει, επίσης, να τονισθεί και η έννοια του στιγμιαίου στην ιατρική. Η σύλληψη για τη δημιουργία μιας νέας ζωής είναι θέμα κλάσματος του δευτερολέπτου. Αυτή η στιγμιαία επιλογή εμπλουτίζει το ανθρώπινο γένος και η βοήθεια του γιατρού στη διαδικασία αυτή, στα σημερινά δεδομένα, είναι πολύτιμη.
Συμπερασματικά ο γιατρός οφείλει, αφού σεβαστεί την αυτονομία του κάθε ατόμου, να διαθέτει χρόνο για τον ασθενή και λαμβάνοντας υπόψη όλους του παράγοντας που καθορίζουν το χρόνο της ασθένειας να δώσει στον πάσχοντα την κατάλληλη αγωγή.
«Ο χρόνος είναι ο σοφότερος δάσκαλος, δυστυχώς, όμως, σκοτώνει όλους τους μαθητές του», έγραψε ένας αρχαίος λόγιος. Με την εξέλιξη, όμως, της τεχνολογίας πολλοί μαθητές προσπαθούν να προσπεράσουν τον δάσκαλο. Στην Καλιφόρνια μια εταιρία έχει εξοπλιστεί με κατάλληλα μηχανήματα να διατηρεί σε ψύξη αζώτου τα σώματα των πελατών της, όταν πεθάνουν, μέχρι την ημέρα που η επιστήμη θα μπορεί να αναστήσει τους νεκρούς. Δυστυχώς οι άνθρωποι αυτοί δεν κατάλαβαν πως σε κάποιο σημείο της πορείας μας πάνω στη γη έρχεται η ώρα που πρέπει να συνάξουμε τον ισολογισμό της ζωής μας. Σημασία δεν έχει το πόσο έζησε κάποιος, αλλά πόσο χρήσιμος ήταν και τι πρόσφερε. Έτσι ο χρόνος παρόλο που είναι ενιαίος για όλους και μέσα σ’ αυτόν καταναλώνουμε τη ζωή μας, εν τούτοις, αναλόγως με τη χρήση που του κάνει ο καθένας από εμάς, παρουσιάζει μεγάλη πολυμορφία.
*Ο Γιώργος Παπαδημητρίου είναι ιατρός, διδάκτωρ Καρδιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών