Σε όλη τη διάρκεια του ύστερου Μεσαίωνα, ένα συνηθισμένο θέμα που το χρησιμο- ποιούσαν σε πολλές περιπτώσεις στην ζωγραφική της Δυτικής Ευρώπης, ήταν ο Μακάβριος Χορός.
Το θέμα αυτό απέκτησε μεγάλη φήμη και εξαπλώθηκε στις περιοχές που ξεσπούσε η επιδημία. Η παρουσία του θανάτου ήταν έντονη στις καλλιτεχνικές δημιουργίες σε σημείο που να γίνεται εμμονή. Η αποσύνθεση του ανθρώπινου σώματος απεικονιζόταν με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες με σκοπό να προκαλούν την φρίκη.
Παλαιότερα στις εκκλησίες και στις σαρκοφάγους υπήρχαν αναπαραστάσεις του ανθρώπινου σώματος εξιδανικευμένου. Αυτό, όμως, αλλάζει δραματικά και τη θέση αυτών των παραστάσεων παίρνουν πτώματα σε αποσύνθεση και φαγωμένα από σκουλήκια και βατράχους. Οι Μακάβριοι Χοροί ήταν ζωγραφικά ή χαρακτικά θέματα κυρίως σε εξωτερικούς τοίχους μοναστηριών, σε οικογενειακούς τάφους, σε χώρους που τοποθετούνταν σκελετοί ή στο εσωτερικό μερικών εκκλησιών. Οι τοιχογραφίες, συνήθως, απεικόνιζαν ένα αποστεωμένο πτώμα ή σκελετό μαζί μ’ έναν εκπρόσωπο από μια κοινωνική τάξη.
Ο αριθμός των χαρακτήρων ποικίλει κάθε φορά. Υπάρχουν περιπτώσεις, στις οποίες ο Μακάβριος Χορός μοιάζει με πανηγύρι. Τριγύρω από την κεντρική αναπαράσταση υπάρχουν μορφές του Θανάτου που μιλάει στο θύμα άλλοτε με άσχημο τρόπο και άλλοτε με κοροϊδευτικό. Το θύμα συνήθως παρουσιάζεται να κλαίει και να εκλιπαρεί για έλεος. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο Θάνατος παρουσιάζεται να αδιαφορεί για την κοινωνική θέση των θυμάτων.
Δεν έχει σημασία αν το θύμα είναι βασιλιάς, ανώτερο μέλος της εκκλησιαστικής ιεραρχίας, ιππότης, έμπορος ή φτωχός. Δεν έχει σημασία αν είναι νέος ή γέρος, άντρας ή γυναίκα, ακόμα και παιδί. Ο Θάνατος δεν ξεχωρίζει κανέναν και είναι αναπόφευκτος. Για να ολοκληρωθεί η εικόνα του, πολλές φορές, κρατάει και κάποιο μουσικό όργανο, κίνηση που έχει συμβολική σημασία, αφού αυτό το μουσικό όργανο «ξυπνά» τον πειρασμό και δείχνει τη διαβολικότητα της μουσικής. Άλλωστε, υπήρχε και ο μύθος των μυθικών Σειρίνων που με την υπέροχη μουσική τους παρέσυραν σε θάνατο χιλιάδες ναυτικούς.
Μια χαρακτηριστική εικόνα την περίοδο του ξεσπάσματος του Μαύρου Θανάτου, έχουμε στο Psalter of Bonne of Luxembourg (περίοδος 1348-49). Σ’ αυτό το ψαλτήριο έχουμε την απεικόνιση της αλληγορίας για την εφήμερη ζωή που εμφανίζεται για πρώτη φορά στη Γαλλική λογοτεχνία του 13ου αιώνα αλλά γίνεται ευρύτερα γνωστή τον 14ο αιώνα. Αυτή η αλληγορία μιλάει για τρεις αριστοκράτες που συνήθως απεικονίζονταν ως νέοι άντρες και οι οποίοι αποφασίζουν να πάνε για κυνήγι. Στο δρόμο τους βρίσκουν ένα νεκροταφείο, στο οποίο και σταματούν. Εκεί συναντούν τρία πτώματα, τα οποία αρχίζουν να μιλούν με τους αριστοκράτες και να τους επιπλήττουν για τον επιφανειακό τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν τη ζωή. Τους μιλούν για το αναπόφευκτο του θανάτου και την αναγκαιότητα να αποφευχθεί η αιώνια καταδίκη γιατί ισχύει το ρητό «Ό,τι είσαι, θα γίνεις».
Ένα άλλο από τα πιο διάσημα παραδείγματα απεικόνισης Μακάβριων Χορών είναι ένα βιβλίο που δημοσιεύτηκε το 1485 από έναν τυπογράφο, από το Παρίσι, τον Guyot Marchant. Μελετώντας το τέλος της μεσαιωνικής περιόδου υπό το πρίσμα του ξεσπάσματος του Μαύρου Θανάτου, βλέπουμε το φόβο του θανάτου να είναι παρών σε ολόκληρη τη ζωή των ανθρώπων ανεξάρτητα από το κοινωνικό status τους, το φύλο και την ηλικία τους. Αυτός ο φόβος διαποτίζει το εκκλησιαστικό κήρυγμα και όλες τις μορφές της τέχνης.
Πρόκειται για μια πολύ δύσκολη περίοδο στην ιστορία της τέχνης, αφού δε φαίνεται να υπάρχει μεγάλη ευρηματικότητα και παρατηρείται μια επανάληψη στις παλαιότερες μορφές του γοτθικού ρυθμού. Σ’ αυτές τις «σκοτεινές» στιγμές της ιστορίας, παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια για μια αλλαγή που θα βγάλει την τέχνη από τα σκοτεινά μονοπάτια και θα την οδηγήσει στην Αναγέννηση.
Κλείνοντας, διαπιστώνουμε ότι ο 14ος αιώνας ήταν γεμάτος με αντιφάσεις. Εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν από τη μάστιγα του Μαύρου Θανάτου και την ίδια στιγμή η επιδημία αυτή άλλαξε εκτός από την καθημερινότητα και την σκέψη του ανθρώπου. Το πνεύμα και η διανόηση πέρασαν μια σαφή κρίση, αλλά μέσα απ’ αυτή δυνάμωσαν και οδήγησαν τον κόσμο σε μια νέα περίοδο. Ας ελπίσουμε ότι για άλλη μία φορά δεν θα επαναληφθεί η ιστορία και θα δοθεί το αντίδοτο κατά αυτής της επάρατης για την ανθρωπότητα νόσου πριν να είναι πολύ αργά.
Πηγές προέλευσης άρθρου:
1) E. Burns, «Ευρωπαϊκή ιστορία: Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό της νεότερης Ευρώπης», τόμος 1, Θεσσαλονίκη 1983.
2) S. Berstein & P. Milza, «Ιστορία της Ευρώπης: Από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά κράτη 5ος έως 18ος αιώνας» τόμος 1, Αθήνα 1997.
3) Johan P. Mackenbach, «Social inequality and death as illustrated in late-medieval death dances» στο Public Health then and now, September (Σεπτέμβριος) 1995, Vol. 85, No 9.
