Προικισμένοι στοχαστές σε δύσκολους και πιεστικούς για ένα λαό μεταβατικούς καιρούς, ως ευαίσθητοι παρατηρητές, επιστρατεύοντας τον συναισθηματικό τους κόσμο εντοπίζουν και ταξινομούν τα συσσωρευμένα κοινωνικά συμβαίνοντα.
Βάσει αυτών, αφού τα μελετήσουν και τα επεξηγήσουν με τον δικό τους μοναδικό τρόπο, προβλέπουν τα μελλούμενα που θα επισυμβούν. Την ευαισθησία αυτή, σε σχέση με προβλέψεις που αφορούν το μέλλον μιας κοινωνίας, συνήθως την επιδεικνύουν μεγάλοι καλλιτέχνες, φιλόσοφοι και ποιητές. Από τους δικούς μας μεγάλους ποιητές και στιχουργούς θα περιοριστώ στον Νίκο Γκάτσο και θα προσπαθήσω να αναλύσω ένα προφητικό του ποίημα, που όλοι τραγουδήσαμε και ακόμη τραγουδούμε, «ο εφιάλτης της Περσεφόνης», το οποίο μελοποίησε ο κορυφαίος Μάνος Χατζιδάκις και σε πρώτη εκτέλεση τραγούδησε η Μαρία Φαραντούρη με την μοναδική της φωνή.
Ο Νίκος Γκάτσος διαβλέποντας την οικολογική καταστροφή του Ελληνικού και ειδικότερα του Αττικού τοπίου γράφει: «Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα, κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο, τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο». Ο στίχος προβλέπει την κυριαρχία των εργολάβων και τον εγκλεισμό του ανθρώπινου εργατικού δυναμικού σε διαμερίσματα πολυκατοικιών που μαζικά την εποχή εκείνη έφτανε στις μεγαλουπόλεις, κυρίως στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη, προς αναζήτηση εργασίας, λόγω της φτώχειας στην Ελληνική ύπαιθρο μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου. Οι βιομηχανίες για την τσιμεντοποίηση και τα υπόλοιπα φουγάρα αλλοίωναν την καθαρή φύση και όλα οδηγούσαν στην μόλυνση του περιβάλλοντος.
Ο ποιητής περιεργαζόμενος επίμονα την ποιητική του σφαίρα διεισδύει ακόμη πιο βαθιά στο μέλλον: «Εκεί που σμίγανε τα χέρια τους οι μύστες, ευλαβικά πριν μπουν στο θυσιαστήριο, τώρα πετάνε τα αποτσίγαρα οι τουρίστες και το καινούργιο παν να δουν διυλιστήριο». Με άλλα λόγια περιγράφει την πτώση των πνευματικών αξιών, που συνοδεύτηκε από παράλληλη αύξηση της δύναμης των αγορών, οι οποίες εμπέδωσαν σχεδόν σε ολάκερη την κοινωνία την κυρίαρχη αντίληψη πως όλα συνιστούν χρηματιστηριακό προϊόν ακόμα και η Εθνική περιουσία, η παιδεία, η υγεία και τελικά ο ίδιος ο άνθρωπος ως πρόσωπο. Η επίσκεψη στο «διυλιστήριο» μας προετοιμάζει για την επερχόμενη κυριαρχία των συμφερόντων και την εξάρτησή μας από τα υγρά καύσιμα.
Επίσης, ο Γκάτσος, μας καθιστά ενήμερους για την μελλοντική διάθεση του γεωφυσικού μας χώρου στα ντόπια και ξένα συμφέροντα. Οι «μύστες» στον στίχο συμβολίζουν την ιερότητα των πνευματικών αξιών και της παιδείας. Ο ποιητής προειδοποιεί πως ο αφανισμός του «εκλεκτού και ιερού» από τη ζωή μας θα συνδυασθεί με την ανάδυση και επικράτηση της απολυταρχίας των μετρίων. Τέλος, σε άλλους στίχους, υπογραμμίζει: «Εκεί που η θάλασσα γινόταν ευλογία κι ήταν ευχή του κάμπου τα βελάσματα, τώρα καμιόνια στα ναυπηγεία κουβαλάν άδεια κορμιά ,σιδερικά, παιδιά κι ελάσματα». Προφητεύει πως ο άνθρωπος σιγά-σιγά θα μετατραπεί από ελεύθερος σε δούλο και θα βιώνει μια αφύσικη ζωή τόσο λόγω της αποκοπής του από τη φύση όσο και λόγω της βίαιης μετατροπής του «σε άδειο κορμί» των πολυεθνικών εταιρειών.
Ο Νίκος Γκάτσος στο ρεφραίν με βαθειά οδύνη καλεί την θεά Περσεφόνη να μείνει κρυμμένη στα σκοτάδια εντός της γης, γιατί ανεβαίνοντας στον πάνω κόσμο θα συγχυστεί από τη θέα ενός παθολογικά μεταλλαγμένου κόσμου: «Κοιμήσου Περσεφόνη στην αγκαλιά της γης, στου κόσμου το μπαλκόνι ποτέ μην ξαναβγείς». Υπενθυμίζω από την μυθολογία πως η Περσεφόνη έβγαινε από τα έγκατα της γης με την αναγέννηση της φύσης φέρνοντας την άνοιξη και παρέμεινε στην επιφάνεια για έξι μήνες (άνοιξη και καλοκαίρι). Τους υπόλοιπους έξι μήνες (φθινόπωρο και χειμώνα) επέστρεφε στον Άδη, τον θεό του κάτω κόσμου και ο κύκλος επαναλαμβανόταν κάθε χρόνο.
Η Ελλάδα εδώ και πολύ καιρό περνάει μεγάλη οικονομική και πολιτισμική κρίση. Την κρίση αυτή ο Γκάτσος την προέβλεψε πολύ πριν από τους οικονομικούς αναλυτές. Για τον καθένα μας στην εποχή της οικονομικής βύθισης και της παγκοσμιοποίησης οι συνθήκες ζωής είναι εξαιρετικά αντίξοες και για να ανταπεξέλθουμε πρέπει με κάθε τρόπο να επανασυνδεθούμε με όλα εκείνα τα ξεχωριστά στοιχεία της παράδοσης και της ιστορίας μας, τα οποία αποτελούν ακαταμάχητα διαχρονικά όπλα στην πάλη για επιβίωση. Ο δρόμος προς το μέλλον για να έχει προοπτική πρέπει να περάσει μέσα από τις γειτονιές του παρελθόντος, ώστε να αφομοιώνουμε καλλίτερα τις ακατάλυτες αξίες του πολιτισμού μας. Διαφορετικά δεν θα ανθίσουν ποτέ τα λουλούδια, αφού η Περσεφόνη θα μείνει κρυμμένη για πάντα στην αγκαλιά της γης.
Με το ποίημα «Ο εφιάλτης της Περσεφόνης» ο Γκάτσος μας βοηθάει να αφυπνισθούμε και να αντιληφθούμε τους πολύτιμους πολιτιστικούς και πολιτισμικούς θησαυρούς που έχουμε και αφού πρώτα τους εγκολπωθούμε να τους προβάλλουμε όχι ως εμπόρευμα ή εθνικιστικό μεγαλείο αλλά ως οδηγό ζωής και προσαρμογής μέσα σε έναν κόσμο συνεχώς μεταβαλλόμενο. Επίσης, θέτει και το θέμα της προστασίας του περιβάλλοντος και προειδοποιεί για την απερίσκεπτη κακοποίηση του φυσικού τοπίου.
*Ο Γιώργος Παπαδημητρίου είναι ιατρός, διδάκτωρ Καρδιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών
